Journalist van de binnenwereld

Journalist van de binnenwereld

Journalist van de binnenwereld

Op de inspiratie-avond met de prachtige titel Astronauten van de binnenwereld spreken wetenschappers en kunstenaars met elkaar. Aanleiding is het groots opgezette, transmediale project If You Are Not There, Where Are You? waarin kinderen met absence epilepsie worden gekoppeld aan een kunstenaar. Wetenschappers geven advies. Kunst en wetenschap zijn voor dit project even belangrijk. Subject en object. Doel is te onderzoeken wat er gebeurt tijdens een absence.

Een man is bezig een VR-headset te installeren. In de zaal zijn de meeste stoelen al bezet. Aan de achterwand hangen vele donkere jassen en een gele. Vage mensgestaltes. Op het podium wordt om aandacht gevraagd. Om me heen worden nog gauw smartphones gecheckt. Verschillende figuren zitten voorovergebogen over hun telefoon. Zijn even ergens anders. Een half dozijn mini-afwezigheidjes.

De moderator begint. Er zijn tientallen vormen van epilepsie. Toen het label absence epilepsie nog niet bestond, werden epileptici dromerig of afwezig genoemd. Vroeger werden ze vast als zieners beschouwd. Met medicijnen kan een patiënt tegenwoordig aanvalsvrij worden gemaakt. Maar wie voert zo’n aanval eigenlijk uit? En waar ben je als je er even niet bent? Getuigen verklaren: Het voelt als duizenden wegen door je hoofd. Als angst. Alles wit. Een broccoli-achtig iets dat oneindig doorgaat.

Ik word hier niets wijzer van. Een ervaring navertellen is iets anders dan er een oproepen. Wat moet je met een belevenis – goed of slecht, traumatisch of inspirerend – die je niet kunt delen, omdat je het gereedschap daartoe ontbeert? Wat heb je aan de ontdekking van de hemel als je die voor jezelf moet houden? Wat moet je als je iets hebt meegemaakt waarvan je zeker weet dat niemand het zal geloven? Een ervaring die je leven tekent niet kunnen delen, maakt eenzaam.

Filmwetenschapper Patricia Pisters en neuroloog Steven Claus de Jonge zijn aan het woord.
Perceptie is een wonderlijk iets, zegt Patricia, pas als je naar buiten wilt, valt de deurklink je op.
In ons alledaags taalgebruik doen we alsof perceptie alleen passief is, maar het is ook creatief. De inmiddels overleden neuroloog en schrijver Oliver Sacks was hier glashelder over. Iedere waarneming heeft invloed op onze neuronen. Door te kijken veranderen we de structuur van onze hersenen en onze ervaring van de wereld. Maartje Nevejan, initiatiefnemer van het project, sprak met Sacks.

I’m convinced it’s the stuff that fairytales are made of, zei hij over absences. Daarmee belanden we in het literaire domein. Eindelijk begrijp ik: Een schrijver is een journalist van de binnenwereld.
Pisters en De Jong zou ik veel langer willen horen, maar het is pauze. De smartphones lichten weer op. Iedereen is de hele dag door bezig met van alles te delen, met name trivialiteiten, zelden de belangrijkste dingen. De dingen die onze levens beheersen, de dingen die we misschien wel het liefste kwijt zouden willen, daarvan weten we niet hoe we ze moeten delen, die passen niet in een status update, daarvoor ontbreken ons de woorden.
We moeten zoeken naar een nieuwe taal, wordt vanavond meermaals gezegd. Stel je voor dat je er eentje vindt. Een nieuwe taal. Een stel aliens in augurkvormige schepen landt op aarde en leert je als geschenk hun taal, waarna ze weer verdwijnen. Ik verzin dit niet, dit komt uit een film. Je bent dan de enige op de wereld die die buitenaardse taal machtig is. Je wint een uniek perspectief. Maar alleen jij. Wat moet je ermee?

Mensen die zeggen te zoeken naar een nieuwe taal bedoelen: beelden. Van de astronauten van de binnenwereld begrijp ik dat kinderen met absence epilepsie door samen te werken met een kunstenaar minder angstig worden over hun aandoening en dat dat al helpt.

Een film, een VR-installatie of een gedicht kan ruimte overlaten aan de verbeelding en kan fantasie of visioenen communiceren. Een innerlijk beeld uit de droomwereld, de onderwereld of de sprookjeswereld kan – simpelweg doordat je het ziet – iets veranderen in je hersenen. Status update: Door te kijken verander je de wereld om je heen.